Almanyada Din ve Felsefenin Tarihi Üzerine

Heinrich Heine, Almancanin gelmis gecmis en büyük, en etkili kalemlerinden biri. Yasarken büyük üne sahip oldu. Ünü Almanya disina, bütün Avrupaya özellikle Fransaya yayildi. Nietzsche onun hakkinda sunlari yazmisti Sairlige dair en yüce fikri bana Heinrich Heine verdi. Binyillarin bütün diyarlarinda bos yere ariyorum onunki kadar tatli ve tutkulu bir müzigi. Heinenin Tanrisal bir alayciligi vardi, ki mükemmeliyeti bu alaycilik olmadan düsünemem -ve Almancaya nasil da hakim Günün birinde, Heine ile benim Almancanin acik ara ilk sanatkarlari oldugumuzu söyleyecekler. Lutherle baslayan, Spinoza, Leibniz, Lessing, Goethe, Kant, Fichte, Schelling, Hegel gibi dev düsünürleri bir solukta isleyen bu kitap, Alman düsüncesini olusturan bu devlerin kalplerinin tam ortasina oklarini atiyor, onlari sairin anlatimiyla birlestiriyor, Nil Nehri gibi verimli, Iskenderiye Kütüphanesi gibi zengin bir etki yaratiyor. Panteizm en kararli ve belirgin sekilde Goethe tarafindan dile getirilmisti. Bu durum Wertherde bile görülür. Werther acilar icinde doga ile sevgi dolu bir bicimde özdeslesmeyi arzular. Faustta inatci, mistik ve dogrudan bir yolu izleyerek doga ile bir iliski kurmaya calisir Dünyanin gizli güclerini büyü kitaplarinin sihirli formülleriyle efsunlar. Fakat Goethenin panteizmi kendini en saf, en güzel bicimde kücük sarkilarinda gösterir. Spinoza ögretisi matematiksel kilifindan cikmistir ve bir Goethe sarkisi olarak etrafimizda ucusur. Ortodokslarimizla Pietistlerimizin Goethe sarkilarina olan öfkeleri bundandir. Sürekli ellerinden kacan bu kelebegi yakalamak icin ayi pencelerini ona dogru savururlar. O kadar ince ve tüy gibidir, o kadar yumusacik kanatlidir Goethe sarkilari. Siz Fransizlar, dili bilmediginiz sürece ne demek istedigimi anlayamazsiniz. Tarifi imkansiz, sakaci bir sihri vardir bu sarkilarin. Ahenkli misralar kalbini sefkat dolu bir sevgili gibi sarmalar. Söz sarilir, düsünce öper seni.